Afgelopen maand ageerden meer dan zestig medewerkers van de letterenfaculteit tegen de clusteringplannen van hun faculteitsbestuur. Terecht, want wie de fundamentele logica achter de clustering analyseert, kan maar tot één conclusie komen. Het is de volgende stap van Letteren richting de slachtbank.
Door Bart Hekkema
“Het universiteitsbestuur wil van de RUG een ‘sustainable university’ maken rond 2030. Te vrezen valt dat dit een sustainable university zonder Faculteit der Letteren zal zijn. Die zal ergens onderweg gesneuveld zijn aan te veel clusters en te weinig geld”, zo waarschuwde Antoon de Baets, bijzonder hoogleraar Geschiedenis, Ethiek en Mensenrechten onlangs in de Universiteitskrant.
Zijn zorgen lijken meer dan terecht. De kern van het plan is een reductie van de verschillende afdelingsbesturen tot vijf clusterbesturen. De nieuwste maatregel in een lange geschiedenis van bezuinigingen wordt gepresenteerd als een ‘flexibilisering’ maar is in feite een verdere bureaucratisering en ontdemocratisering van de faculteit letteren.
Geen financiële onderbouwing
In eerste instantie presenteerde het faculteitsbestuur de clusteringsplannen als bezuinigingsmaatregelen. Dit zorgde voor veel ophef onder docenten. Helemaal nadat een financiële onderbouwing achterwege bleef. Jan de Jeu, vice-voorzitter van het College van Bestuur, probeerde de boel te sussen met zalvende woorden: “Die financiële situatie is op dit moment niet dramatisch en de clustering is slechts een deel van het reddingsplan.”
Het was een doorzichtige poging van De Jeu om de storm van kritiek te doen laten liggen. Antwoord geven op vragen van de Personeelsfractie in de universiteitsraad wilde De Jeu echter niet. Daarmee toonde het College van Bestuur, en niet voor het eerst, aan liever niet daadwerkelijk verantwoording af te leggen aan de academische gemeenschap. Over een schijndemocratie gesproken.
‘Flexibilisering’ is kul
Dat in de retoriek van het faculteitsbestuur het woordje ‘bezuinigingen’ is vervangen door ‘flexibilisering’, roept een belangrijke vraag op: ‘Maakt dit de letterenfaculteit echt flexibeler?’
Nee, is het antwoord. Het zorgt enkel voor een extra managementlaag en stoomt Letteren klaar voor verdere bezuinigingen. Immers, het budget van de faculteit blijft hetzelfde, terwijl er extra posities worden gecreëerd voor het bureaucratische proces. Dit zal ten koste gaan van de onderzoeksstaf.
Wat is dan wel de reden dat er verclusterd wordt? Dit is de manier om verder te ontdemocratiseren en toe te werken naar meer brede bachelors. We worden naar de slachtbank gevoerd.
Draagvlak ontbreekt
De aangekondigde clustering kent geen draagvlak. Het is een idee dat van boven aan de medewerkers wordt opgelegd. Onlangs schreven zij een brief aan het faculteitsbestuur. De clusteringplannen zijn ‘niet goed onderbouwd, zorgen voor meer werkdruk en bureaucratie en worden te snel ingevoerd’. Het faculteitsbestuur presenteert een kant-en-klaar plan, zonder dat in een vroegtijdig stadium terugkoppeling heeft plaatsgevonden met de Letteren-staf.
Het bestuur probeert hier opnieuw omheen te werken met zalvende praatjes. Het lijkt inderdaad alsof een afdelingsbestuur enkel wordt vervangen door een nieuw, overkoepelend cluster. Maar, zoals ook hoogleraren Tom Koole en Maarten Duijvendak aangeven in het UK-stuk, wat daarachter weg komt is alleen maar meer bureacratie. Koole: ‘Ik verwacht dat individuele opleidingen nog steeds hun eigen bestuurtje nodig zullen hebben, er zal dus een tussenbestuurslaag ontstaan.’
De aanstaande clustering is hiermee een vorm van ontdemocratisering. De extra managementlaag zorgt enkel voor meer afstand tussen het bestuur en de werkvloer. Het is het gebrek aan democratie aan de universiteit dat ook eerder heeft voorkomen dat studenten en docenten verschralingen in onderwijs konden tegenhouden. Doordat staf en studenten zo laat in het besluitvormingsproces worden betrokken, hebben zij enkel nog wat te zeggen over de details binnen de reeds ingeslagen weg.
Brede bachelors
Met het invoeren van brede bachelors als Europese Talen en Culturen begaf het faculteitsbestuur zich al eerder op het hellende vlak van stapsgewijze bezuinigingsrondes. Tijdens de reorganisatie van 2013 verdwenen tientallen banen en werden kleine talenstudies opgeheven. Op Facebook zijn in de groep “Deens, Noors, Fins en Hongaars moeten in Groningen blijven” nog steeds de restanten van het verzet te lezen.
De fusie van de talenstudies was geen bezuiniging. Het was kapitaalvernietiging. Anno 2017 kampt de Faculteit echter nog altijd met een ‘exploitatietekort’ en galmt diezelfde management terminologie nog steeds door de Weberhal van het Harmoniecomplex; verschraling van het aanbod en verregaande bureaucratisering tot gevolg.
Datzelfde dreigt nu te gebeuren met de clustering. Je zult de komende jaren zien hoe steeds meer opleidingen vakken gezamenlijk gaan aanbieden. De autonomie van studies komt in het geding en de vraag zal opborrelen of sommige studies niet ‘gewoon even’ samengevoegd kunnen worden tot brede bachelors. Met het gewenste resultaat, over een paar jaar bestaat je studie niet meer.
Bezuinigen bij Letteren
De vraag is of het faculteitsbestuur wakker ligt van de kritiek. Ook zij is inmiddels in z’n geheel meegegaan in het rendementsdenken van de universiteit. “Ik zit nu in dit systeem en moet eraan meewerken. Of ik het ermee eens ben, is een heel andere vraag. Mijn particuliere opvatting doet er niet toe”, reageerde faculteitsdecaan Gerry Wakker in 2013, naar aanleiding van een eerdere en eveneens top-down opgelegde reorganisatie. Maar juist zij bevindt zich in de positie om zich tegen dit systeem uit te spreken.
Helaas overstijgt het probleem de RUG, want door het gehele land komen de letterenfaculteiten er bekaaid van af. In termen van rendement en het ‘efficiency’-discours is het gemakkelijk redeneren, maar de faculteit Letteren is niet rendabel en zal dat ook nooit zijn. De waarde van de geesteswetenschappen is niet in geld uit te drukken, maar wel in maatschappelijke relevantie.
Dat de letteren een financiële kostenpost zullen zijn moeten we als samenleving accepteren. Haar maatschappelijke waarde is onmeetbaar, maar zeker aanwezig. Met enkel cijferfetisjisten aan het roer zal de toekomst dan ook verre van rooskleurig zijn. De RUG-interne verdeling van de rijksbijdrage komt wat dat betreft niet terecht op de plekken waar dat het hardst nodig is.
Conclusie
Ten behoeve van democratisering zal clustering nooit de oplossing zijn. Daarnaast zal het leiden tot, om De Baets nogmaals te citeren, “een slagveld binnen de clusters”. Niemand weet hoe de vlag er in september bijhangt en het oplossen van het exploitatietekort zal zeker niet slagen door clustering. Een fundamentele mentaliteitsverandering is nodig.
Het faculteitsbestuur moet eerlijk zijn: dit is een bezuinigingsmaatregel. Het is tijd om als studenten ons aan te sluiten bij onze docenten en ervoor te zorgen dat de clusteringplannen bij het grofvuil gezet worden. Als het zo doorgaat, is het einde voor de Letterenfaculteit nabij. We moeten ons niet naar de slachtbank laten leiden.
Bart Hekkema is student Europese Talen en Culturen en discussieert binnen DAG mee in de werkgroep ‘Onderwijs’